Icheri-sheher (ozarb. İçərişəhər — Ichki shahar), xalq orasida — Qal’a (ozarb. Qala), yoki „eski“ shahar — Ozarbayjon poytaxti Boku shahridagi qadimiy yashash kvartali va tarixiy — meʼmoriy qoʻriqxona, yaxshi saqlanib qolgan qal’a devorlari bilan oʻralgan va shaharning eng qadimgi qismida joylashgan va shaharning diqqatga sazovor joylaridan hisoblanadi. Qoʻriqxona egallagan 221 ming. m² maydonda 1300 dan ortiq oila yashaydi.
Qoʻriqxona maydoniga bronza asridan boshlab odamlar koʻchib kelgan. Arxeologik qazilmalar natijasida Icheri-sheher hududiga VIII—XI asrlardanoq odamlar yashagani, bu yerda hunarmandchilik va savdo-sotiq rivojlangani maʼlum boʻldi. XV asrda Shirvonshoh oʻz qarorgohini Shemaxidan Bokuga koʻchirib oʻtdi, va bu Icheri-sheherni „kristallanishiga“ sabab boʻldi. 1747 yildan 1806 yilgacha asosan Icheri-sheherda joylashgan Boku Boku xonligining poytaxti boʻlgan. Bokuni ruslar egallab olganidan soʻng 1806 yilda va ayniqsa neft qazish avjiga olganidan soʻng (XIX asr oʻrtalarida va XX asr boshlari) Boku shiddatli ravishda kengaya boshladi va Icheri-sheher qal’a devorlaridan tashqarisiga chiqdi.
Icheri-sheherda eng koʻzga koʻringan yodgorliklardan Qiz qal’asi va ozarbayjon meʼmorchiligining durdonasi hisoblangan Shirvonshohlar saroyi majmuasini keltirish mumkin. Bundan tashqari qoʻriqxona hududida oʻnlab tarixiy yodgorliklar — masjidlar, karvon — saroylar, hommom, uylar joylashgan, bir qancha muzey, elchixona, mehmonxona, savdo obyektlari, kafe va restoranlar faoliyat yuritmoqda.
1977 yilda Icheri-sheher tarixiy — meʼmoriy qoʻriqxona deb eʼlon qilingan, 2000 yilda esa Shirvonshohlar saroyi hamda Qiz qal’asi bilan birga YUNESKO ning umujahon merosi roʻyxatiga kiritilgan. Icheri-sheher Umumjahon meʼrosi roʻyxatiga kiritilgan Ozarbayjonning birinchi obyekti hisoblanadi.
„Icheri-sheher“ tarixiy — meʼmoriy qoʻriqxonasi Boku shahrining Sabail tumani hududida, Kaspiy dengizi yaqinidagi balnd boʻlmagan tepalikda joylashgan. Icheri-sheher balandligi 8-10 metr, kengligi esa 3,5 metr keladigan qal’a devorlari bilan oʻralgan.
Icheri-sheher „Istiglaliyat“ koʻchasining janubi — sharqida va „Neftchilar“ prospektining shimoli-gʻarbida, shunday nomli metro stansiyasidan sharqida joylashgan. Sharqdan qoʻriqxonaga Aziz Aliyev koʻchasi birikadi, janubi — gʻarbiy qismidan esa Vaxid nomidagi bogʻ mavjud.
Boku qal’a devorlari va chuqurlik bilan oʻralgan qadimgi aholi yashash joylaridan paydo boʻlgan shaharlar turiga kiradi. Bokuni aholi yashash punkti va shahar sifatida paydo boʻlgan vaqti, uni arxeologik jihatdan yaxshi oʻrganilmagani sababli bugungi kunda ham aniqlashtirilmagan. Odamlarni bu yerlarga boku yaqinidagi neft, tuz boyliklari, dengiz qirgʻoqlaridagi qulay joylashuvi hamda tabiiy bandargohi jalb qilgan. Shirvonshohlar saroyida arxeologik izlanishlar natijasida topilgan eramizdan avvalgi III-I asrlarga oid koʻza, Muhammad masjidi hududida topilgan eramizdan avvalgi IV-I asrlarga oid sopol idish boʻlaklari va eramizning I asrga oid temir oʻqlar, temir asriga oid loydan yasalgan ayol haykali, Icheri -sheherdan antik ustun asoslari qadimgi Boku qal’asini antik davriga oid shahar deb hisoblashga asos boʻla oladi. I asrdanoq Boku kichik port shahri hisoblangan.
Sosoniylar davridanoq markazi Boku boʻlgan Apsheron — Sosoniylar davlatining alohida provinsiyasi — Shirvon viloyatiga kirgan alohida maʼmuriy birlik hisoblangan. Hududni arablar bosib olganidan soʻng, Bokudan tashqari Shamaxi, Derbent va boshqa shaharlar kirgan Shirvan viloyatining hukmdorlari Shirvonshohlar boʻlgan. Al-Balazuri, Al-Masudi va boshqa arab mualliflari takidlashicha, Xosrav Anushirvan shohlarni tanlab tayinlaydi va ularning har biriga shohlik taqdim qilgan. Ular orasidan Shirvonning shohi Shirvon — shoh deb atalgan. VII—X asrlarga oid davrda Bokudagi voqealar haqida maʼlumotlar kam. Shahar turklar va ruslar tomonidan shimoldan hujumlarga duchor boʻlgan. 914 yilda Boku qirgʻoqlariga ruslar hujum qildi. Masudining takidlashicha, ruslar Shirvonshohlar saroyida Boku nomi bilan maʼlum boʻlgan neft qirgʻoqlariga yetishdi. Kaspiy dengizida oʻz flotiga ega boʻlmagan Shirvonshoh Ali ibn Xaysam, oʻz qoʻshinini bark va savdo kemalarida yuboradi. Ruslar shirvonshohlar qoʻshiniga hujum qilishdi va Masudining takidlashicha minglab musulmonlar oʻldirilgan va choʻktirilgan. Keyinchalik ham Boku va Apsheronga hujumlar davom etdi.
Al-Mukaddasi X asr Boku haqida „dengizdagi shahar, viloyatning yagona bandargohi“ deb yozgan. Lekin, VIII asr — IX asr boshlaridanoq Boku ahamiyatli dengiz bandargohi boʻlmagan va mamlakatning yirik savdo markazlari hisoblanmagan. Bokuning boshqa shaharlar bilan savdo aloqalari boʻlganini shahar hududida topilgan, Sosoniylar (V-VII asrlar), shuningdek, Abbosiylar va Shirvonshohlar davriga oid tangalar tasdiqlaydi. X asr oxirida esa arab mualliflari shaharni katta ahamiyatga ega port sifatida tariflashgan. Tepalikda joylashgan shaharning oʻzi esa qal’a devorlari bilan oʻralgan. Shirvonshohlar saroyi fasadining janubi-sharqiy qismida aniqlangan, oʻrta asrlar shahar qatlami VIII asrga oid. Icheri-sheherning turli hududlarida topilgan koʻzasimon chuquqrlar bu yerda erta VIII asrda aholi yashaganini bildiradi. Erta davrlarga oid shaharning yer ustki meʼmoriy yodgorliklari saqlanib qolmagan.
Arab xalifaligining X-XI asrlarda parchalanishi sababli bir qator viloyat hukmdorlari, shu jumladan Shirvonshohlar ham mustaqil ravishda boshqarishni boshlashdi. Boku va Shamaxi oʻsha davrda boy shaharlar boʻlib, koʻpgina bosqinlarga duchor boʻlishgan. 1030 yilda Boku shahrida ruslar va Shirvonshoh Minuchixr I Yazid qoʻshinlari oʻrtasida jang boʻlgan. Ruslarning gʻalabasi Araks daryosi boʻylab oʻtib Baylakanni egallab olishiga sabab boʻldi. Bir yildan soʻng ruslar yana Shirvanga Boku orqali hujum qilishdi, lekin Shaddadilar sulolasidan boʻlgan Arran hukmdori Musa ibn Fadl ular bilan jangga kirib mamlakatdan haydab chiqarishga erishadi.
XI asrning 40 yillarida turk-ogʻuzlarning bosqini havfi boʻlgani sababli Shirvonshohlar shahar atrofida qal’a devorlarini qura boshlashdi. Manbalarda ilk bor ularning oʻsha davrda bosqini haqida yozilgan. XI asr boshlarida ogʻuzlarning bir boʻgʻini boʻlgan saljuqiylar kuchli imperiya tashkil etib, Oldi Osiyo mamlakatlariga tahdid sola boshladi. 1066 yilda Kara-Tekin boshchiligi ostida Shirvon va Bokuga hujum qilishadi. Kara-Tekindan soʻng Shirvonga saljuqiylarning boshqa hukmdorlari Kaymas va Alp-Arslon ham yurish uyushtirishgan. Lekin Shirvonshohlar bu davrda hali mustaqil hukmdor sifatida yurtini boshqarishgan. Taxtga Iroq-Arab va Fors humkdori Sau-Teginni kelishidan soʻng, Shirvonshoh Faribuz saljuqiylarning vassaliga aylandi. XII asrning ikkinchi choragida Ildegiz butun Shirvonni, shu jumladan Bokuni ham bosib oldi. XII asrning oxirida esa, Shirvonshohlar faqat nomigagina mustaqil, amalda esa Ildegizidlar boshqaruvi ostida boʻlishadi.
1191 yilda Shamaxi zilzila sababli vayron boʻlganidan soʻng, shirvonshoh Axsitan I oʻz qarorgohini Bokuga koʻchiradi. Shirvonshohlar shaharni bir qator inshootlar bilan bezab uni mustahkamladilar. XII asrning birinchi yarimida shaharning qal’a devorlari qurilgan va bir qator fortifikatsion ishlar amalga oshirilgan. Mudofa inshootlari tizimiga Qiz qal’asi ham kirgan. Saljuqiylarga qarshi kurashda Shirvonshohlar gruzin hukmdorlari bilan ittifoqdosh boʻlgan. Gruzin yilnomalarida yozilishicha, 1222 yilda toʻy marosimida ishtirok etish uchun Bokuga Tamaraning oʻgʻli gruziya qiroli Georgiy IV Lasha keladi. Shaharning Shirvonning eng boy shaharlaridan biri va Kaspiy dengizidagi muhim portlardan biri sifatidagi ahamiyati oʻsha davrda oshadi. Ozarbayjon shoiri Xagani Shirvaniy Shirvonshoh Axsitan ibn Minuchixrni yaxshilab qilgan qasidasida Bokuni mustahkam qal’a va sharqdagi eng ahamiyatli shahar sifatida, Xourosonning eng mustahkam shahri Bestam bilan qiyoslab yozadi.
1220 yilda Shirvonga moʻgʻullar bostirib kiradi. Serab va Baylakanni bosib olib, Shemaxani vayron qilishdi va Derbent yoʻlidan ketishdi. Moʻgʻullarning ikkinchi istilosi 1231 yilda boʻlib oʻtdi. Gyandja, Barda, Baylakan, Shabran kabi yirik shaharlar moʻgʻullarning bunday yavronkor bosqinidan soʻng uzoq vaqt oʻziga kela olmagan. XV asr arab geografi Abd ar-Rashid al-Bakuvining yozishicha moʻgʻullar dengiz yonidagi mustahkam qal’a — Bokuni uzoq vaqt ishgʻol qila olishmadi, u yerdagi aholi shiddatli qarshilik koʻrsatishdi. Faqatgina butun mamlakat ishgʻol qilinganidan soʻng, shahar taslim boʻlishga majbur boʻldi.
1258 yilda Chingizxon, nabirasi Xulagu-xon Bogʻdodni egalladi, Abbosiylar halifaligiga chek qoʻyib Xulagiylar sulolasiga asos soldi. Ilxoniylar Kavkazortini bosib olgan, ular bu yerlarga Djuchidlar huquqini tan olmagani sababli, Ilxoniylar davlati va Oltin Oʻrda oʻrtasida yuz yil davomida toʻqnashuvlar boʻlgan. Shu yillar davomida bu davlatlarning chegaralari Derbent yonidan, gohida esa Boku yonidan oʻtgan. Bu davrda Shirvonshohlar oʻz yerlarida moʻgʻullarning vassallari sifatida hukmronlik qilishgan, ilxoniylar hukmdorlarining yurishlarida ishtirok etishgan. Ilxoniylar davrida moʻgʻul hukmdorlari Bokuga qishlash uchun kelishgan. 1297 yilda Bokuga qishlash maqsadida Gazan-xan kelgan. Odoriko Pordenone xon haqida shunday yozadi „Bu yerda (Sultonlikda) yoz paytida xon vaqtini oʻtkazadi, qish paytida esa Bakuk (Vasis) shaharga ketadi“.
XIV asrning boshida moʻgʻul davlati tarqalib ketganidan soʻng, Shirvonshohlar Ilhoniylar davlati hududida shakllangan Chobaniylar, soʻng Djelairiylar bilan kurash olib borishgan. Ular Bokuni ishgʻol qilganini shaharda topilgan 1360 yilga oid Sulton Shayh Uveys nomli tangalar tasdiqlaydi. Shirvonga shuningdek, Toʻxtamish va Temur bosqin qilishgan va buni u yerda topilgan XIV asr ohiriga oid ular nomi bilan chiqarilgan tangalar tasdiqlaydi. Shirvonshoh Shayh Ibrohim usmon sultoni Boyazidga qarshi jangda Temur tomonida boʻlgan, Temur 1400 yilda Suriyaga yurish qilganida Xalebga birga borgan va uning tomonida boʻlgan. Temur oʻlganidan soʻng Shirvon mustaqillikka erishadi. Mamlakatni Qora-Yusuf bosib olganidan soʻng ham, shirvonshoh Ibrohim Qora — Koyunlu mamlakati hukmronlarining faqatgina rasmiy vassal boʻlgan, amalda esa Shekidan Derbentgacha Shirvonning toʻlaqonli hukmdori boʻlgan.
XV asr boshidan va XVI asr boshigacha mamlakat boshqa istilochilarning zugʻmidan ozod boʻldi va yuz yil davomida Shirvon mustaqil mamlakat boʻlib qoldi. Mamlakatni 1465 yilgacha boshqargan Ibrohimning oʻgʻli XalillUllax I mustaqil boʻlib qoldi, Qora-Koʻyunlu hukmdorlari bilan kurashayotgan temuriylarni qoʻllab- quvvatladi. XalillUllax Shohruhning shahri Qorabogʻga kelganida u bilan qarindosh tutinishni hohladi va uni Temurning avarasiga nikohladi. Xalill Ullah Shirvon shaharlarida va ayniqsa oʻsha davrda mamlakat poytaxtiga aylangan Bokuda katta qurilish ishlarini boshlab yubordi. Uning davrida Shirvonshohlar saroyi ansambli, karvon-saroylar va koʻpriklar qurilishi boshlandi.
Bugun oʻrta asrlar kabi, Icheri-sheher uchta asosiy markaziy koʻchaga ega — Bolshaya Krepostnaya, Malaya Krepostnaya (xalq orasida — Saroy yoʻli koʻchasi) va Asef Zeynalli (xalq orasida — Minorali yoki Karvanyolu koʻchasi).
„Bolshaya Krepostnaya“ koʻchasi bir boshida Shamahan (juft) darvozalari joylashgan „Gala“ maydonidan boshlanadigan. Oʻrta asrlarda bu maydonda turli bayramlar, tantanalar va savdo yarmarkalar oʻtkazilgan. Ipak yoʻlidagi karvon koʻchasi asosiy magistral savdo koʻchasi hisoblangan (hozirgi Gyulla, Asef Zeynalli va V.Mamedov koʻchalari) Icheri-sheherni ikki qismga boʻlingan: quyi qismi va tepa qismi. Ommaviy binolarining koʻpchiligi quyi qismida joylashgan. Quyi qismida joylashgan koʻchalarda doim gavjum boʻlgan — bu yerda savdo rivojlangan. Bu qismi qirgʻoqqa yaqin joylashgani sababli, bu yerda baliqchi, qayiqchi shuningdek, kemasozlar yashagan. Tepa qismida esa yuqori kvartallar joylashgan, Shirvonshohlar saroyi atrofida, saroylar kvartalida badavlat fuqarolar yashagan.
„Malaya Krepostnaya“ koʻchasi Shamahan darvozalaridan, qal’a devorlari boʻylab shimoli-gʻarbiy yoʻnalishda Salyan (janubiy) darvozalargacha oʻtgan. 1806 yilda Bokuni ruslar bosib olganidan soʻng, Kichik Gala koʻchasi boʻylab qal’a devorlaridan shimoli-gʻarbiy yoʻnalishda, rus askarlari uchun kazarmalar qurilgan. Soʻng bizning kungacha yetib kelgan bu kazarmalarda mahalliy aholi koʻchib oʻtgan. Bu koʻchada Toʻrtburchakli Donjon, Ovdan (suv ombori), hommomchilar kvartali, Aga Mikail hommomi, qal’a devorlari boʻylab yer osti yoʻli, Djin — masjid va boshqalar kabi yodgorliklar mavjud.
„Asef Zenalli“ koʻchasi Multani va Buxoro karvon — saroylari yonidan oʻtadi va Xon karvon — saroyidan oʻtgan. Bu koʻchada avval koʻp sonli savdo rastalari joylashgan. Bu koʻchadan Qiz qal’asi, bozor maydoni, arxeologik yodgorliklar, Multani, Buxoro, Kasum-bek va xon karvon — saroyi, maktab — masjidlar, Lezgi — masjid, Shayh Ibrohim masjidi va boshqa meʼmoriy yodgorliklariga borish mumkin.
Bundan tashqari, Icheri-sheherda koʻp sonli kichkina koʻchalar, muyilish va tor koʻchalar mavjud.
Nomi(mahalliy nomi) | Katta Qal’a | Kichiqal’a | Asef Zeynalli koʻchasi | Minorali koʻcha | Harbiy koʻchasi | Xagig Rzayeva koʻchasi | Neftchilar shox koʻchasi |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Rasmi |
Nomi(mahalliy nomi) | Veli Mamedov koʻchasi | Vagif Mustafazade koʻchasi | Aziz Aliyev koʻchasi | Kazi Muhamedov koʻchasi | Muslim Magomayev koʻchasi | Mirza Mansur koʻchasi | Qasr koʻchasi |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Rasmi |
Nomi(mahalliy nomi) | Mamedyarov k’ochasi | Mirza Shafi koʻchasi | Saftar Kuliyev koʻchasi | Telman Bagirov koʻchasi | Sobir koʻchasi | Firdousi koʻchasi | Ilyas Efendiyev koʻchasi |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Rasmi |
Qiz qal’asi 1964 yildan boshlab faoliyat yuritmoqda. Bugungi kunda minoraning uchta qavatida minora qudugʻida topilgan arxelogik materiallar ekspozitsiyasi namoyish etilgan. Asosan bu XII asrga taluqli idishlar, singan qismlari oq gips bilan tiklangan. Toʻrtinchi qavatda oʻrta asr sovuq quroli namoyish etilgan. Bu yerda yarim oy shaklidagi poʻlat sekira, qalqon, hanjar, nayza va qurol-yarogʻlarni koʻrish mumkin. Barcha predmetlar mulyaj boʻlib, ularning asli Ozarbayjonning Tarix muzeyida saqlanadi.
Boshqa muzey — Shirvonshohlar saroyi oʻrta asrlar majmuasi — Icheri-sheherning tepaliklaridan birida joylashgan. Saroyga XII asrda asos solingan, XV asrga kelib uning qurilishi yakunlangan. Saroy binolari uchta ichki hovlilar atrofida joylashgan va turli sathlarda joylashgan. Eng tepadagi sathida Saroy va Devonxonlarning maqbarasi egallagan. Pastrogʻida saroy masjidi va Shirvonshohlarning maqbarasi — „tyurbe“ joylashgan. Undan ham pastroqda hommom va usti yopiq quduq (ovdan) joylashgan. Saroy majmuasida „Bailov toshlari“ — tosh plitalari, unda oʻyib yozilgan relyef yozuvlari va rasmlari bilan — XIII asr Bailov qasri qoldiqlari, Shirvonshohlar davrida qal’a boʻlib xizmat qilgan.
Arxeologiya va Etnografiya muzeyida eramizdan avvalgi va oʻrta asrlar davriga mansub. Bu yerda Azix madaniyatidan boshlab, turli madaniyatlar bilan tanishish mumkin. Muzey ekspoziysiyalarida ozarbayjon xalqining anʼana va ududmlari aks etgan. Muzey „zanjirli uy“ nomi bilan mashhur sotuvchi Gadji Mamed Guseyn Mamedov uyi joyida joylashgan.
27 yil ichida 6000 dan ortiq miniatyura kitoblarini yegʻgan Miniatyura Kitoblari Muzeyi Zarifa Salaxova tomonidan asos solinib, 2002 yilning 23 aprel kuni ochilgan. Bugungi kunda muzey ekspozitsiyalari dunyoning 62 mamlakatida chop etilgan 4340 miniatyura kitoblarini namoyish qilingan.
Jaz kompozitori va pianinochi Vagif Mustafozada (1940—1979) uy — muzeyi 1989 yil tashkil etilgan, unda 1200 ortiq sanʼat asarlari, maishiy buyumlar va kompozitorning shahxsiy buyumlari, rasm, afisha, gramplastinka va boshqa hujjatlari yegʻilgan.
Ozarbayjonda mashhur odamlarning portretini gilamda toʻqiydigan birinchi rassomlardan boʻlgan Xalq — rassomi Komil Aliyevning (1921—2005) uy-muzeyi, toʻrt qavatli toshli binoda joylashgan. Bu yerda rassom atigi 11 oy yashagan va 83 yoshida vafot etgan. Uy muzeyida 127 muallif gilamlari mavjud. Shuningdek, tugatilmagan ishlari ham bor.
Nomi | Manzil |
---|---|
Gretsiya elchixonasi | Malaya Krepostnaya koʻchasi, 86/88 |
Italiya elchixonasi | Malaya Krepostnaya koʻchasi, 44 |
Polsha elchixonasi | Malaya Krepostnaya koʻchasi, 2 |
Shveytsariya elchixonasi | Malaya Krepostnaya koʻchasi, 9 |
Nomi | Manzil |
---|---|
SultanInn | Bolshaya Krepostnaya koʻchasi, 20 |
Meridian | A. Zeynalli koʻchasi, 39 |
MuzeumInn | Kazi Muhammad koʻchasi, 3 |
OldCityInn | Aziz Aliyev koʻchasi, 9 |
Altstadt | Mamedyarov koʻchasi, 3/2 a |
Atropat | M.Magomayev koʻchasi, 11 |
Noev kovcheg | I.Efendiyev koʻchasi |
BoutiquePalace | Aziz Aliyev koʻchasi, 9 |
BoyukGala | Mirza Mansur koʻchasi, 68 |
GizGalasi | Mirza Mansur koʻchasi, 34 |
IcheriSheher | Mamedyarov koʻchasi 1/34 |
KichikGalaBoutique | Malaya Krepostnaya koʻchasi, 98 |
KingPalace | Muslim Magomayev koʻchasi, 56/37 |
OldGates | Malaya Krepostnaya koʻchasi, 8/1 |
TheHorizon | Mirza Mansur koʻchasi, 62 |
Nomi | Manzil |
---|---|
KohnaShahar | Veli Mamedov koʻchasi 24 |
Karvansaray | Bolshaya Krepostnaya koʻchasi, 11 |
MugamKlubu | X. Rzayeva koʻchasi, 9 |
Chocolate | Bolshaya Krepostnaya koʻchasi, 21 |
KillBill | X. Rzayeva koʻchasi, 7 |
TerraceGarden | Bolshaya Krepostnaya koʻchasi, 20 |
2014 yilda bu yerda Sati Kazanova va Arseniumning „Do rassveta“ qoʻshigʻiga klip olingan
Icheri-sheherda mashhur ozarbayjon va sovet filmlarining bir qismi olingan. Ular orasida „Brilliant qoʻl“, „Odam — Amfibiya“, „Aybolit-66“, „Tegeran-43“, „Qoʻrqma, men sen bilan“ va boshqalar.
„Brilliant qoʻl“ filmidagi sharqiy shahardagi (Istambul) sahnalar Leonid Gayday qaroriga koʻra Icheri-sheherda suratga olingan. Filmda eski shahar (Icheri-sheher), Shirvonshohlar saroyi, masjid minoralari, qal’a devorlari koʻrsatilgan.
Icheri-sheher koʻpgina mashhur rassomlarning rasmlarida tasvirlangan. „Eski“ shaharning koʻchalari va meʼmoriy yodgorliklarini Kempfer, Aleksey Bogolyubov, Grigoriy Gagarin, Vasiliy Vereshagin, Aleksandr Kuprin, Azim Azimzade, Tair Salaxov va boshqalarning ishida koʻrish mumkin.
Bokuni birinchi boʻlib Shvetsiyalik shifikor va sayohatchi Engelbert Kempfer 1630 yilda tasvirlagan. Uning timsolida Boku choʻzilgan shaklda tekis tomli koʻpgina uylar va qalin qal’a devorlari shaharni qamrab olgan va qisman dengizga chiqadi. Rossiya fanlar akademiyasining vakili Gmelin 1770 yilda Bokuga kelib, shaharni geometrik uchburchak shaklida koʻrsatgan. Bokuni ruslar egallab olganidan soʻng, XIX asrda shaharga boʻlgan qiziqish oshadi, shu jumladan rassomlar orasida. Icheri-sheher rejasi 10 manatli kupyuraning orqa tomonida koʻrsatilgan.
Ilk bor 1937 yilda Venada nemis tilida nashr etilgan Qurbon Saidning „Ali va Nino“ romanida „eski shahar“ toʻliq tavsiflangan, u yerda romannning bosh qahramoni Ali xon Shirvanshir yashagan:
Men kitobni yopib xonadan chiqdim. Tor verandadan oʻtib tekis tomga chiqdim va oyogʻim ostidagi dunyoga qaradim: Icher sheherning kuchli qal’a devorlari, uning toshlarida saqlanib qolgan arab yozuvlari bilan, tor koʻchalar sekin asta harakatlanayotgan tuyalari bilan. Mana dumaloq, zabardast Qiz minorasi qad koʻtargan. Uning tagidan yoʻlovchilar oʻtyapti.Orginal matn (olm.)-{Ich klappte die Bücher zu und verließ das Zimmer. Die schmale Glasveranda mit dem Blick auf den Hof führte zum flachen Dach des Hauses. IchIch ging hinauf. Von dort überblickte ich meine Welt, die dicke Festungsmauer der alten Stadt und die Ruinen des Palastes mit der arabischen Aufschrift am Eingang. Durch das Gewirr der Straßen schritten die Kamele mit so zarten Fesseln, daß man sie zu streicheln versucht war. Vor mir erhob sich der plumpe, runde Mädchenturm, um den Legenden und Fremdenführer kreisten.}-
…qal’a devorlarining boshqa tomonidagi koʻchalar sharqiy xanjar kabi tor va egri edi. U yerda qal’a devorlari ortida osmonoʻpar Nobelning neft sanoati inshootlari koʻrinib tursa, bu yerda — bulutlarga tegib turgan masjid minoralari koʻrinib turibdi. Bu yerda Eski shaharning sharqiy devorida Qiz qal’asi qad koʻtargan, uni Boku hukmdori Muhamma Yusif oʻzi uylanmoqchi boʻlgan qizi xotirasiga atab qurdirgan. Lekin toʻy boʻlmagan. Qiz otasi uni xonasiga tomon zinalardan chiqayotganida oʻzini minoradan otadi. Qiz yeqilib urilgan tosh „Bokira qiz toshi“ deb nomlangan va kilinchaklar toʻyidan avval bu yerga gul olib kelishadi.Uyimizning roʻparasida knyaz Tsitianishvili darvozalari joylashgan.
Oʻtgan yuz yil ichida shahrimiz koʻchalarida koʻp qon toʻkilgan.Orginal matn (olm.)-{Innerhalb der Mauer waren die Häuser eng und krumm wie die Klingen der orientalischen Degen. Gebettürme der Moscheen durchstachen den milden Mond und waren ganz anders als die Bohrtürme des Hauses Nobel. An der östlichen Mauer der alten Stadt erhob sich der Mädchenturm. Mehmed Jussuf Khan, Herrscher zu Baku, erbaute ihn zu Ehren seiner Tochter, die er ehelichen wollte. Die Ehe wurde nicht vollzogen. Die Tochter stürzte sich vom Turm, als der liebesgierige Vater die Treppe zu ihrem Gemach emporeilte. Der Stein, an der ihr Mädchenhaupt zerschellte, heißt der Stein der Jungfrau. Bräute bringen ihm vor der Hochzeit manchmal Blumen dar.
Viel Blut rann durch die Gassen unserer Stadt – Menschenblut. Und dieses vergossene Blut macht uns stark und tapfer.
Dicht vor unserem Haus erhebt sich die Pforte des Fürsten Zizianaschwili, und auch hier floß einmal Blut, schönes, edles Menschenblut.}-
„Eski“ shahar yodgorliklari koʻpgina pochta markalarida aks ettirilgan.